Energiedrankjes, de keerzijde

Wat zijn energiedrankjes?

Er is geen definitie voor een ‘energiedrankje’, maar in het algemeen is het een drank met suiker en cafeïne. Tegenwoordig zijn er ook verschillende light-varianten. Voorbeelden zijn Red Bull, Bullit, Golden Power en Mega Force (zie tabel). Daarmee onderscheiden energiedrankjes zich van de ‘sportdranken’ en ‘dorstlessers’ waar geen cafeïne inzit. Ze zijn al te koop vanaf € 0,35 per blikje (250 ml), wat voor jongeren aantrekkelijk is.

Energiedrankjes vallen onder de voedingsmiddelen en mogen maximaal 350 mg cafeïne per liter bevatten. Daarnaast zijn er de zogenaamde ‘energieshots’. Dit zijn kleine flesjes (35-60 ml) waar meer cafeïne in mag zitten omdat die onder de voedingssupplementen vallen. Meestal zit er maar weinig suiker in een ‘energieshot’. Voor het gemak vallen beide in dit artikel onder energiedrankjes. De meeste energiedrankjes bestaan uit:

• Water
• Suiker (>11 gram/100 ml) of kunstmatige zoetstof(fen)
• Cafëine (350-4.500 mg/liter) of guarana (bevat cafeïne)
• Taurine (geen duidelijke meerwaarde in een energiedrankje [2])
• Glucoronolcatone (geen duidelijke meerwaarde in een energiedrankje)
• B-vitamines

Wanneer een energiedrankje meer dan 150 mg cafeïne per liter bevat moet verplicht op het etiket staan:

• “Hoog cafeïnegehalte”
• “Niet aanbevolen voor kinderen en vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven.”

Consumptie van energiedrankjes

In opdracht van de ‘European Food and Safety Authority’ (EFSA) is er in 2011 gekeken naar de consumptiegegevens van energiedrankjes door verschillende consumentengroepen in Europa [1]. In Nederland dronk 21% van de volwassenen (18-65 jaar) en 20% van de kinderen (3-10 jaar) minstens één keer per jaar een energiedrankje. Procentueel de grootste gebruikers waren de jongeren (11-18 jaar) met 68%. Er zijn helaas geen gegevens hoeveel energiedrankjes er precies gedronken worden in Nederland. In Europa was de gemiddelde maandelijkse consumptie 2 liter bij volwassen, 2,1 liter bij jongeren en 0,49 liter bij kinderen.

 

De veiligheid van energiedrankjes

Wanneer gesproken wordt over de veiligheid van energiedrankjes, gaat het bijna altijd over de cafeïne die erin zit. De cafeïne heeft namelijk het sterkste effect op het lichaam en zal het eerste tot gezondheidsproblemen leiden. Niet iedereen is even gevoelig voor cafeïne en met name kinderen en jongeren krijgen snel meer binnen dan goed voor hun is [3].

De EFSA heeft in mei 2015 gekeken naar de veiligheid van cafeïne [4]. Ze concludeerde dat voor volwassenen een enkele dosis tot 200 mg cafeïne veilig is. Dat geldt ook voor de combinatie met taurine, glucoronolcatone en alcohol (0,65 g/kg lichaamsgewicht). Studies laten zien dat ongeveer 6% van de volwassenen over deze 200 mg gaat [1].

Over de hele dag is de bovengrens op 400 mg gesteld. Voor kinderen en jongeren was er onvoldoende informatie beschikbaar om een veilige bovengrens op te kunnen stellen.

In 2009 heeft de EFSA gekeken naar de veiligheid van taurine en glucoronolcatone in energiedrankjes [5]. Ze concludeerde dat bij het huidige consumptieniveau er geen veiligheidsrisico’s zijn.

Ongewenste effecten van energiedrankjes 

Cafeïne en suiker zijn op zich onschuldige stoffen, maar een teveel ervan leidt tot ongewenste effecten. Of deze optreden hangt voornamelijk af van de hoeveelheid cafeïne in de energiedrankjes, de frequentie van gebruik en de combinatie met alcohol. Bij kinderen treden de ongewenste effecten van cafeïne eerder op dan bij volwassenen. Studies laten zien dat het gebruik van energiedrankjes door kinderen samengaat met een kortere nachtrust, later in slaap komen en slechtere schoolprestaties [6]. Dat maakt energiedrankjes ongeschikt voor hun.

Er is een behoorlijk aantal studies gedaan naar de ongewenste effecten van energiedrankjes, maar door de tekortkomingen ervan is het lastig om telkens een oorzakelijk verband vast te stellen. Het is echter de optelsom van alle soorten studies die de ongewenste effecten bij overconsumptie waarschijnlijk maken.

 

Risicofactoren voor hart- en vaatziekten

Cafeïne heeft een stimulerende werking op het hart. Vanaf een dosis van 200 mg kan dit leiden tot een snelle en onregelmatige hartslag [2, 7]. Studies waarin voornamelijk koffie als cafeïnebron is gebruikt laten zien dat deze hoeveelheid ook de bloeddruk kan verhogen [8, 9]. Bij mensen met een hoge bloeddruk kan dit effect meer dan drie uur aanhouden [9]. Er zijn aanwijzingen dat taurine de nadelige effecten van cafeïne kan neutraliseren, maar daar is nog meer onderzoek naar nodig [2].

 

Lichaamsgewicht

Veel energiedrankjes zijn rijk aan suiker. Deze suikers leveren calorieën. Een nadeel van ‘vloeibare calorieën’ is dat het lichaam minder snel verzadigd raakt. Ongemerkt kunnen zo veel calorieën binnengekregen worden. Studies laten ook duidelijk zien dat het drinken van suikerhoudende dranken gewichtstoename stimuleert [10, 11].

 

Vermoeidheid

Studies laten zien dat het gebruik van energiedrankjes voordelen heeft in het verkeer. Doordat de cafeïne vermoeidheid uitstelt wordt er minder over de weg geslingerd en zit men voelt zich minder vermoeid achter het stuur [12]. Het uitstellen van vermoeidheid heeft echter ook een keerzijde. De slaap moet worden ingehaald en dat gebeurt de dag erna door een slaperig gevoel overdag en een vertraagt reactievermogen.

 

Tanderosie

Het drinken van suikerhoudende dranken is om twee redenen ongunstig voor de tanden. Ten eerste door de lage zuurgraad en ten tweede door de suikers. De bacteriën die in het tandplaque zitten gebruiken de suiker als voedsel waarna ze zuren afscheiden die de tanden aantasten. Studies laten dan ook zien dat het drinken van suikerhoudende dranken is geassocieerd met een grotere kans op tanderosie (gebitsslijtage door inwerking van zuur) [13].

 

Energiedrankjes met alcohol

Overmatig alcoholgebruik gaat gepaard met gezondheidsrisico’s en ongewenst gedrag. Wanneer een mix van alcohol en energiedrank (mixdrank) wordt gedronken zijn er sterke aanwijzingen dat deze gezondheidsrisico’s en het ongewenste gedrag toenemen [14].

 

Doordrinken wordt gestimuleerd

Door het drinken van een mixdrank neemt het verlangen om te blijven drinken toe. Studies laten dan ook zien dat met een mixdrank meer alcohol gedronken wordt (zie kader) [14, 15]. Dat komt mogelijk doordat cafeïne de afgifte van dopamine stimuleert, een stof die het beloningscentrum in de hersenen prikkelt. Deze beloning voelt prettig, maar verdwijnt ook weer. Om dit prettige gevoel terug te krijgen is het nodig om weer een mixdrank te nemen.

Een andere reden die wordt aangedragen heeft te maken met de stof adenosine. Adenosine is een stof die de slaap op gang brengt aan het einde van de dag. Alcohol stimuleert de aanmaak van adenosine terwijl cafeïne de receptoren voor adenosine bezet. Alcohol en cafeïne hebben daardoor een tegenovergesteld effect. Door de cafeïne neemt het verdovende effect van alcohol af en blijft men makkelijker doordrinken.

Nederlandse studie vond onverwacht resultaat

In een studie onder Nederlandse studenten werd in 2012 een onverwacht resultaat gevonden [16]. Op basis van een online vragenlijst onder 6002 studenten werd gevonden dat het drinken van een mixdrank samenging met het drinken van minder alcohol in plaats van meer. Het is niet helemaal duidelijk waarom deze studie, die werd gefinancierd door Red Bull, afwijkende resultaten heeft gevonden. Mogelijk speelde de prijs van de mixdranken een rol. Meer onderzoek hiernaar is nodig.

 

Verhoogde kans op uitdroging

Alcohol bevordert de urine-uitscheiding. Door daarbij intensief te bewegen (dansen of sporten) gaat men transpireren waardoor het vochtverlies nog meer toeneemt. Een mixdrank kan door de cafeïne ervoor zorgen dat men blijft bewegen en dat uitdrogingsverschijnselen zoals hoofdpijn, zwakte en een droge mond niet worden opgemerkt. Het risico op uitdroging neemt daardoor toe.

 

Andere ongewenste effecten:

• Overschatting van de eigen lichamelijke prestaties
• Onderschatting van de nadelige effecten van alcohol
• Impulsiever gedrag

 

Conclusie en advies over energiedrankjes

Wanneer energiedrankjes verstandig worden gebruikt kunnen ze voornamelijk voordelen bieden. De grens van overconsumptie wordt echter makkelijk overschreden waardoor gezondheidsproblemen kunnen optreden. Of deze optreden hangt voornamelijk af van de hoeveelheid cafeïne, de frequentie van gebruik en met name de combinatie met alcohol.

Een veilige bovengrens is lastig te geven. Gebaseerd op de aanbevelingen voor cafeïne kan het volgende advies als richtlijn aangehouden worden (geldt niet wanneer ernaast ook koffie gedronken wordt) [17]:

• Gezonde volwassenen maximaal vier blikjes energiedrank per dag (afhankelijk van de hoeveelheid cafeïne die erin zit).
• Jongeren (13-18 jaar) maximaal één blikje energiedrank per dag.
• Geen energiedrankjes voor kinderen onder de 13 jaar.
• Zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven maximaal één blikje energiedrank per dag.

 

 

Referenties:

• Zucconi S, Volpato C, Adinolfi F, Gandini E, Gentile E, Loi A, et al. Gathering Consumption Data on Specific Consumer Groups of Energy Drinks. Parma: Supporting Publications (2013).
• Ali F, Rehman H, Babayan Z, Stapleton D, Joshi DD. Energy drinks and their adverse health effects: A systematic review of the current evidence. Postgrad Med. 2015 Apr;127(3):308-22.
• EFSA NDA Panel (EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies), 2015. Scientific Opinion on the safety of caffeine. EFSA Journal 2015;13(5):4102, 120 pp.
• Scientific Opinion of the Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food on a request from the Commission on the use of taurine and D-glucurono-γ-lactone as constituents of the socalled “energy” drinks. The EFSA Journal (2009) 935, 1-31.
• Schaffer SW, Shimada K, Jong CJ, Ito T, Azuma J, Takahashi K. Effect of taurine and potential interactions with caffeine on cardiovascular function. Amino Acids. 2014 May;46(5):1147-57.
• Clauson KA, Shields KM, McQueen CE, Persad N. Safety issues associated with commercially available energy drinks. J Am Pharm Assoc (2003). 2008 May-Jun;48(3):e55-63; quiz e64-7.
• Noordzij M, Uiterwaal CS, Arends LR, Kok FJ, Grobbee DE, Geleijnse JM. Blood pressure response to chronic intake of coffee and caffeine: a meta-analysis of randomized controlled trials. J Hypertens. 2005 May;23(5):921-8.
• Mesas AE, Leon-Muñoz LM, Rodriguez-Artalejo F, Lopez-Garcia E. The effect of coffee on blood pressure and cardiovascular disease in hypertensive individuals: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2011 Oct;94(4):1113-26.
• Te Morenga L, Mallard S, Mann J. Dietary sugars and body weight: systematic review and meta-analyses of randomised controlled trials and cohort studies. BMJ. 2012 Jan 15;346:e7492.
• Malik VS, Pan A, Willett WC, Hu FB. Sugar-sweetened beverages and weight gain in children and adults: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2013 Oct;98(4):1084-102.
• Ishak WW, Ugochukwu C, Bagot K, Khalili D, Zaky C. Energy drinks: psychological effects and impact on well-being and quality of life-a literature review. Innov Clin Neurosci. 2012 Jan;9(1):25-34.
• Li H, Zou Y, Ding G. Dietary factors associated with dental erosion: a meta-analysis. PLoS One. 2012;7(8):e42626.
• Owens JA, Mindell J, Baylor A. Effect of energy drink and caffeinated beverage consumption on sleep, mood, and performance in children and adolescents. Nutr Rev. 2014 Oct;72 Suppl 1:65-71.
• Marczinski CA, Fillmore MT. Energy drinks mixed with alcohol: what are the risks? Nutr Rev. 2014 Oct;72 Suppl 1:98-107.
• Marczinski CA. Can energy drinks increase the desire for more alcohol? Adv Nutr. 2015 Jan 15;6(1):96-101.
• de Haan L, de Haan HA, van der Palen J, Olivier B, Verster JC. Effects of consuming alcohol mixed with energy drinks versus consuming alcohol only on overall alcohol consumption and negative alcohol-related consequences. Int J Gen Med. 2012;5:953-60.
• http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/energiedrankjes.aspx. Geraadpleegt: 9 september 2015.